'Hier kweekt men rassenhaat': anti-racistische protesten in Leeuwarden (1966)

Toen de Italiaanse shockumentairy Africa Addio (Vaarwel Afrika) over enkele recent onafhankelijk geworden Afrikaanse landen in de jaren zestig van de vorige eeuw uitgebracht werd, kwamen er in Westerse landen al gauw protesten op. De regisseurs zouden een vertekend beeld geven van de situatie ter plaatse en de jonge staten in een negatief daglicht stellen. Op veel plaatsen werd voor bioscopen geprotesteerd, zo ook voor de Tivoli Bioscoop aan de Nieuwestad in Leeuwarden.

Bron: Beeldbank Historisch Centrum Leeuwarden, fotograaf: Piter Doele (id: FDPOLITKA116)

In het weekend van zaterdag 1 oktober in 1966 protesteerden zo’n twintig jongeren tegen de vertoning van de nieuwe film Africa Addio. Zij deelden aan de bezoekers pamfletten uit met de titel Waarschuwing: anderhalf uur les in racisme. Ook hielden ze borden op met leuzen als “Hier kweekt men rassenhaat” en “Negers zijn ook mensen.” De documentaire, geproduceerd door de Italiaanse regisseurs Gualtiero Jacopetti en Franco Prosperi, toont enkele Afrikaanse landen en de gebeurtenissen die zich er afspeelden vlak na hun dekolonisatie begin jaren zestig. De scènes bestaan voornamelijk uit gruwelijke beelden van jachtpartijen op wilde dieren, etnische zuiveringen en burgeroorlogen. Een weerzinwekkend beeld van de Afrikanen en hun onlangs verkregen onafhankelijkheid wordt geschetst, alles begeleid door het nodige commentaar van de makers en opzwepende muziek voor dramatisch effect.

Al voor haar première gingen er stemmen op voor het verbieden van de film. Africa Addio zou niet objectief zijn en vol generalisaties zitten die de nieuwe Afrikaanse staten in een kwaad daglicht stelden en de superioriteit van het blanke ras demonstreerden.[1] De film werd niet verboden, waarop door het land protesten van jongeren voor bioscopen volgden. Ook in Leeuwarden werd geprotesteerd door de provo-groep New Left. Zij wachtten de bioscoopbezoekers voor vertoning van de film op en deelden pamfletten uit. Hierin werden de bezoekers gewaarschuwd voor de film. Jacopetti was voornamelijk op sensatie uit en had zich te buiten gegaan aan leugenachtigheid en opzettelijke feitenverdraaiing: “ontbloot van ieder begrip voor de mentaliteit van andere volkeren en zich uitputtend in racistische vooroordelen, heeft hij een vals beeld geschilderd van de jonge Afrikaanse staten.” Door alleen de meest sensationele beelden te tonen, zonder uitleg van de oorzaken, en de scènes vervolgens te voorzien van valse commentaren, werd het nieuwe Afrika voorgesteld als een “hel van terreur”. De film zou wederzijds begrip tussen mensen vertroebelen. Volgens New Left had de film geen enkel nut, behalve het vullen van de portemonnee van Jacopetti. Met een laatste waarschuwing werd geëindigd: “U wordt geen waarheid vertoond, maar leugens.”[2]

U wordt geen waarheid vertoond, maar leugens.

Voor hun protest had New Left toestemming gevraagd aan de bioscoopdirectie en er was gesproken met commissaris Houwing over hun plannen.[3] De pamfletten mochten, zoals besproken, aan bezoekers van de film uitgedeeld worden. Maar toen de groep ook met protestborden aan kwamen zetten en het verkeer op de Nieuwestad ophield, greep de politie in. Zaterdag ontvingen acht New Lefters een bekeuring, op zondag waren dit er twaalf. Zij werden meegenomen naar het politiebureau en een proces-verbaal werd opgemaakt.

De Leeuwarden Courant berichtte een dag later over de voorvallen, waarop een ingezonden reactie van New Left over hun filmprotesten volgde. Zo vond de groep niet dat zij het verkeer hinderden, er zou tijdens hun demonstraties nauwelijks verkeer aanwezig zijn geweest. Volgens hen verliepen de protesten juist rustig en pas toen er politieagenten ten tonele verschenen, stroomde er publiek toe en was de rust voorbij. Ook noemden New Left artikel 27 – op basis waarvan ze opgepakt waren – een kapstokartikel, waarmee zo’n beetje iedereen door de politie opgepakt kon worden. Dit was in strijd met het Verdrag van Rome, waarin vrijheid van meningsuiting en demonstratie gewaarborgd worden. Ook vond New Left het flauw dat hun pamflet door de journalist als “slecht uitgevoerd” werd weggezet. Om het tegendeel te bewijzen, stuurden zij graag een exemplaar op naar wie daarin geïnteresseerd was.[4]

Ben je niet wijs? Doe die sigaret onmiddellijk uit!

Op 19 oktober vond het proces tegen de protestanten plaats. Zeventien leden waren aanwezig, twee waren niet op komen dagen. Het proces liep niet zonder slag of stoot. De kantonrechter Van de Brink moest beginnen met het verbieden van het roken van sigaretten in de rechtszaal: “ben je niet wijs? Doe die sigaret onmiddellijk uit!” en ook werd gevraagd één van de leden (een 19-jarige man) rechtop te gaan staan: “je hangt hier niet over de tap.” De tenlastelegging volgde, waar een 23-jarige demonstrant enkele bezwaren tegen had. Hij vond het protest een schoolvoorbeeld van een ordelijke demonstratie en ook was New Left het niet eens met de elastische uitleg van artikel 27. Daarop werd hen een juridisch lesje geleerd. Het werd de groep welteverstaan gegeven dat de door hen gebruikte leuzen zelf ook discriminerend waren en dat er getwijfeld werd aan de goede bedoelingen van de groep, aangezien negen van hen al een straflijst hadden. Volgens de Officier van Justitie Janssen voelde het gros van de groep voor een rel en was dit beroerd voor de goedwillenden onder hen. “Hun idealen worden erdoor verstikt en vertrapt.”[5] Tegen twee van hen werd een boete van zestig gulden of twaalf dagen hechtenis geëist en tegen de anderen een boete van dertig gulden of zes dagen. Volgens de aanwezige journalist verliet de groep daarop de rechtszaal een stuk rustiger dan dat zij was binnengekomen.

Begin november volgde het vonnis tegen de negentien leden. Allen werden veroordeeld tot tien gulden boete of twee dagen hechtenis. De demonstratieborden werden verbeurd verklaard.[6]

[1] Leeuwarder Courant (LC), 17 september 1966. [2] Pamflet New Left, Waarschuwing: anderhalf uur les in racisme. [3] LC, 3 oktober 1966. [4] LC, 4 oktober 1966. [5] LC, 20 oktober 1966. [6] LC, 7 november 1966.

Over deze tekst

Voor het internationale onderzoeksproject Mapping Slavery deed ik onderzoek naar het slavernijverleden van Friesland. Deze verhalen werden uiteindelijk gegoten in een gids met wandel- en fietsroutes door de provincie. Dit verhaal heeft het helaas niet gehaald, maar krijgt zo alsnog een plekje hier.